Hoạt động xă hội dân sự: Những bước khởi đầu

Ts. Nguyễn Đ́nh Thắng

Ngày 15 tháng 8, 2014

http://machsong.org

Hoạt động xă hội dân sự không dễ; hoạt động xă hội dân sự trong một chế độ độc tài lại càng gian truân. Chế độ độc tài không có nhà trường đào tạo cho những người hoạt động xă hội dân sự. Họ phải tự mày ṃ và xoay xở trước những phức tạp đương nhiên và cùng lúc phải đối phó những hiểm nguy giăng mắc bởi chế độ. Trước tất cả những khó khăn vô vàn ấy, khởi đầu cho đúng là cần thiết để đi xa. Chệch một li ở bước đầu, dễ dàng thành sai một dặm ở những bước sau. 

Những điều tŕnh bày dưới đây có thể xem là một cẩm nang tóm tắt để khởi dựng một tổ chức trong khu vực xă hội dân sự.

Chọn đối tượng phục vụ, mục đích và chủ trương cho tổ chức

Các tổ chức trong khu vực xă hội dân sự, kể cả NGO và CSO, đều có mục đích nhân bản là phục vụ con người. Khi đă nói đến phục vụ th́ phải có đối tượng phục vụ nhất định và cụ thể. Do đó việc phải làm đầu tiên là ấn định đối tượng phục vụ cho tổ chức. Ví dụ, đối tượng hẹp có thể là các trẻ em tiểu học thuộc diện nghèo trong một quận nào đó, hoặc rộng th́ có thể là tất cả các cộng đồng tôn giáo ở khắp nước.

DB Christopher Smith chúc mừng 30 năm hoạt động của BPSOS và 35 năm lịch sử người Mỹ gốc Việt, Quốc Hội Hoa Kỳ, ngày 18/05/2010

Mục đích của tổ chức phải là phúc lợi tối hậu của đối tượng phục vụ. Chẳng hạn, các trẻ em gia đ́nh nghèo sẽ hoàn tất trung học, rồi sẽ lên đại học hoặc sẽ có nghề vững chăi; hoặc các cộng đồng tôn giáo khắp nước sẽ có quyền sinh hoạt tôn giáo mà không bị sách nhiễu dù không đăng kư với nhà nước.

Chủ trương của tổ chức nói lên cách nào để tiến đến mục đích ấy. Chẳng hạn, một cách để giúp trẻ em nghèo là cấp dưỡng cho ăn học; cách thứ hai là giúp cho cha mẹ tạo được thu nhập để lo cho con cái lâu dài; cách thứ ba là vận động chính sách cấp học bổng cho các em thuộc gia đ́nh nghèo... Dùng ví dụ trên th́ chủ trương có thể là cứu tế, phát triển, hay vận động.

Chọn người đồng hành

Sau khi biết ḿnh muốn ǵ, bước kế tiếp là t́m vài người thật tâm đồng ư hợp về mục đích và chủ trương. Và, rất quan trọng, những người đó phải có đạo đức.

Muốn đi đường dài th́ phải cùng mục đích và cùng chủ trương. Nếu không cùng mục đích, mỗi người rồi sẽ đi một hướng và không sớm th́ muộn sẽ chia tay. Nếu cùng mục đích nhưng không cùng chủ trương, mỗi người sẽ đi trên một lộ tŕnh khác nhau, dẫn đến xung đột nội bộ thường xuyên. Nếu trong nhóm có người thiếu đạo đức th́ niềm tin sẽ mai một, không thể phát triển tinh thần đồng đội trong sáng; có chăng là sự đồng loă, toa rập gây hại cho xă hội dân sự.

Nhóm tiên khởi không cần đông – 3 đến 5 người là đủ. Cần t́m và chọn người cho đúng chứ không phải cho đông. Đúng người là yếu tố quyết định vận mạng của tổ chức: phát triển lành mạnh, hay biến chất và tan ră.

Xây nền móng

Trách nhiệm đầu tiên của nhóm tiên khởi là viết “tuyên ngôn sứ mạng” (mission statement) cho tổ chức, qua đó tóm gọn đối tượng, mục đích, chủ trương và các giá trị đạo đức cốt lơi mà mọi người trong tổ chức phải luôn xiển dương. Tuyên ngôn này là kim chỉ nam cho mọi hoạt động của tổ chức. Khi đọc lên, người xa lạ hiểu ngay bản chất của tổ chức.

Chẳng hạn, tuyên ngôn sứ mạng của BPSOS là: “Tạo thế lực, tổ chức và trang bị cho các cá nhân và cộng đồng Việt trong sự mưu cầu tự do và nhân phẩm.”

Đối tượng là các người Việt và cộng đồng Việt ở bất kỳ đâu. Mục đích là các cá nhân và cộng đồng ấy có tự do và nhân phẩm. Chủ trương gồm có tạo năng lực cho họ, giúp họ tổ chức lại với nhau, và trang bị cho họ phương tiện và kỹ năng để tự ḿnh mưu cầu tự do và nhân phẩm. Tự do và nhân phẩm là 2 giá trị đạo đức cốt lơi của BPSOS.

Giá trị đạo đức nhân bản cốt lơi, thuộc bản chất, ấn định cung cách ứng xử của từng người trong tổ chức, nếu vi phạm th́ tổ chức bị biến chất, bị “mất linh hồn”. Chủ trương, thuộc về bản thực hành, quyết định phương thức hoạt động chung của tổ chức. Cả hai cấu thành “nền văn hoá tổ chức”, sẽ được bàn đến trong một lần khác.

Trên đây là ba bước căn bản cho người muốn thành lập tổ chức trong khu vực xă hội dân sự, bất luận trong hoàn cảnh nào. Nếu thực hiện đúng th́ sẽ tạo được nền móng vững chăi cho tổ chức phát triển lâu bền. Đào móng hời hợt th́ không thể xây căn nhà kiên cố.

Đối với tổ chức đă thành lập th́ các thành viên nên rà soát xem những bước nào bị khập khiễng để chỉnh sửa, và nếu cần th́ lùi vài bước để đi lại cho ngay ngắn.

Những bước đầu đúng đắn quyết định con đường thiên lư sẽ về đâu.