Theo truyền thuyết Tây Phương, Phượng Hoàng hoá thân từ đống tro tàn mà trở thành một loài chim rực rỡ. Cũng vậy, cộng đồng Việt tại Hoa Kỳ chào đời từ nỗi tang thương của một quốc gia bị xoá tên trên bản đồ.

Từng đợt, từng đợt những người Việt yêu chuộng tự do đã vượt thoát bằng đường biển, đường bộ, đường hàng không. Nhiều người bỏ mình. Nhiều gia đình phân ly. Nhưng rồi từ chết chóc và đổ vỡ một cộng đồng mới dần dà thành hình, khởi đầu bằng những bước rụt rè, chập chững.

Thoáng chốc 30 nămtrôi qua, cộng đồng Việt nay đã vươn vai như cậu bé Phù Đổng trong huyền sử, mạnh dạn nhập cuộc vào dòng chính của người dân bản xứ. Người Việt thành công trong nhiều lãnh vực. Nhiều tổ chức và hội đoàn ra đời để phục vụ xã hội và tạo ảnh hưởng chính trị. Nhiều dự án cứu trợ và phát triển đang cưu mang cho những người ở lại.

Trong sự bươn chải để sinh tồn, trong sự vội vã để bắt kịp các cộng đồng bạn, chúng ta đã không có mấy dịp để dừng chân nhìn lại, ghi lại quãng đường đã qua, và định hướng cho những bước đi sắp tới. Các học giả, các nhà báo, các nhà văn Hoa Kỳ viết nhiều về cuộc chiến và rải rác có một vài nghiên cứu về cộng đồng của chúng ta, nhưng phần lớn là phiến diện, thiên lệch, hoặc thậm chí ngô nghê. Chúng ta chưa mấy khi nói về chính mình cho người Mỹ nghe.

Thời điểm 30 năm là dịp tốt để chúng ta ôn lại với nhau trang sử bi hùng vừa qua và tự giới thiệu mình đến với các cộng đồng bạn. Chúng ta cũng cần ghi lại những kinh nghiệm của thế hệ khai sơn phá thạch làm di sản cho các thế hệ đến sau, sinh sau.

Trong hướng ấy, từ năm ngoái Uỷ Ban Cứu Người Vượt Biển đã nghiên cứu một kế hoạch đánh dấu 30 năm lịch sử người Việt tị nạn ở Hoa Kỳ cùng với 25 năm hoạt động của Uỷ Ban.

Hành trình 30 năm với biết bao gian truân và hy sinh nhưng cũng đầy hùng tính và không thể nào diễn tả được hết trong vòng một ngày, một dịp. Do đó chúng tôi đã chuẩn bị một chương trình kéo dài trọn năm và lưu động vòng quanh Hoa Kỳ.

Chương trình này sẽ ghi lại những hy sinh và vinh danh những đóng góp của cộng đồng chúng ta nhìn từ nhiều góc cạnh.

Cuộc triển lãm hình ảnh về các đợt vượt thoát tìm tự do, về những ngày đầu người Việt đặt chân đến đất nước mới, và về những sinh hoạt của cộng đồng Việt qua năm tháng sẽ được tổ chức lưu động qua 14 thành phố. Cuộc triển lãm này sẽ tạo một tầm nhìn chính xác về cộng đồng Việt trong con mắt của người Mỹ và các sắc dân bạn. Đi kèm với cuộc triển lãm là các buổi hội luận về lịch sử, văn hoá, tập quán, và đời sống của cộng đồng Việt qua nhận định của các học giả và qua lời kể của các nhân chứng sống. Chúng tôi sẽ trình chiếu các bộ phim thời sự cũng như phim truyện diễn tả cuộc vượt thoát tìm tự do và những nỗ lực nhằm tạo lập cuộc sống mới ở Hoa Kỳ. Tại một số thành phố chúng tôi sẽ tổ chức các buổi văn nghệ vừa để giới thiệu âm nhạc và nghệ thuật Việt đến với người thưởng ngoạn vừa để gây quỹ tài trợ cho các sinh hoạt nêu trên. Đồng thời chúng tôi sẽ đẩy mạnh dự án ghi lại kinh nghiệm thời hậu chiến, bao gồm kinh nghiệm tù cải tạo, kinh nghiệm vượt biên, và kinh nghiệm sống dưới chế độ cộng sản. Công trình này đã được khởi xướng trên mặt báo Mạch Sống từ năm ngoái và sẽ kéo dài trong nhiều năm.

Để thực hiện chương trình đa dạng và dài hạn kể trên, Uỷ Ban Cứu Người Vượt Biển đã phối hợp làmviệc với một số tổ chức bạn ở các địa phương và cũng đã tuyển mộ đội ngũ tình nguyện viên. Chúng tôi rất mong nhận được những đóng góp ý kiến, tài liệu, công lao, và tài chánh từ quí độc giả của Mạch Sống và của các vị ân nhân trong cộng đồng cho chương trình dài hạn và công phu này.

Mạch Sống Số 35, tháng 5, 2005