Hoạt Động Xã Hội Dân Sự: Tâm Tình và Chia Sẻ

Ts. Nguyễn Đình Thắng

Ngày 5 tháng 7, 2014

Ngày càng nhiều đồng bào ở trong nước không chỉ nói đến mà còn dấn thân vào hoạt động xã hội dân sự vì hiểu rằng xã hội dân sự chính là nền móng của dân chủ. Thiếu một xã hội dân sự vững chãi thì không thể có dân chủ.

Và đây là vòng luẩn quẩn mà những nhà hoạt động xã hội dân sự ở Việt Nam phải phá vỡ: Nếu không có môi trường dân chủ thì xã hội dân sự không thể phát triển, và nếu không có một sã hội dân sự phát triển thì không thể có dân chủ. Đó là cái khó của người đi tiên phong, đòi hỏi hy sinh rất nhiều. Vạn sự khởi đầu nan là vậy.

Để làm nhẹ phần nào gánh nặng của những người tiên phong ấy, tôi xin chia sẻ các hiểu biết và kinh nghiệm tích luỹ qua 35 năm hoạt động xã hội dân sự ở Hoa Kỳ và, trong mức độ thấp hơn, ở một số quốc gia Á Châu. Ở cách một đại dương, chắc chắn tôi không thể nắm bắt được những việc xảy ra hàng ngày, những chi tiết tinh tế của từng tình huống địa phương. Nhìn từ xa, chắc chắn không thể thấy rõ từng thân cây, nhưng điểm lợi là thấy được cả cánh rừng. 

Điều mà tôi muốn chia sẻ là cách nhìn tổng thể về các nguyên tắc, các sách lược và các kỹ năng tuyệt đối cần thiết cho hoạt động xã hội dân sự ở bất kỳ nơi chốn nào. Còn ứng dụng chúng cho từng hoàn cảnh địa phương thì lại do chính người hoạt động phải tuỳ nghi ứng biến.

Tác giả tại buổi nhận giải thưởng của LEAP, tổ chức chuyên đào tạo lãnh đạo xã hội dân sự, Los Angeles, ngày 26/07/2012

Trước hết, chúng ta cần hiểu thế nào là một tổ chức xã hội dân sự, viết tắt là CSO (civil society organization). Một CSO là một tổ chức phi chính phủ (non-governmental organization hay NGO) với mục đích thay đổi những qui tắc trong xã hội. Nó khác với những tổ chức NGO chỉ thuần tuý làm công tác bác ai, từ thiện. Tuy nhiên tất cả các tổ chức NGO có bề thế, dù mục tiêu là bác ái hay từ thiện, đều có một bộ phận đóng vai trò CSO.

Nói về bề thế, ít người Việt ở trong và ngoài nước hình dung được bề thế có thể đạt được của một tổ chức NGO hay CSO. Mỗi lần có dịp đưa những nhà tranh đấu ở trong nước đi thăm các tổ chức CSO ở Hoa Kỳ, tôi đều lưu tâm họ về quy củ và quy mô của các tổ chức ấy. Thực sự tôi không dám chắc mọi người đều hiểu, vì khái niệm về CSO còn rất mới mẻ đối với người Việt.

Có lần tôi mời một nhóm người mới ở trong nước ra đến họp ở cơ sở trung ương của tổ chức công đoàn AFL-CIO ngay tại Washington DC. Trải rộng 4 mặt đường, cơ sở này đồ sộ ngang với Bộ Sức Khoẻ hay Bộ Giáo Dục Liên Bang. Không những thế, bộ phận hoạt động quốc tế của AFL-CIO, mang tên Trung Tâm Đoàn Kết (Solidarity Center), có trụ sở ở một building bên kia đường. Ở các tiểu bang và thành phố lớn đều có các văn phòng chi nhánh của AFL-CIO hoạt động. Cơ ngơi ấy thể hiện tầm vóc của tổ chức xã hội dân sự đại diện cho quyền và lợi ích của trên 11 triệu công nhân thành viên này, với ngân sách hoạt động gần 200 triệu Mỹ kim một năm.

Ở Hoa Kỳ có nhiều tổ chức NGO và CSO còn lớn hơn nhiều. Khuynh hướng ở Hoa Kỳ là chính phủ ngày càng thu vén lại trong khi các tổ chức NGO ngày càng tăng về số lượng và tầm vóc. Hiện nay có khoảng 1.6 triệu tổ chức NGO với quy chế miễn thuế Liên Bang và mỗi năm có thêm khoảng 30 nghìn NGO mới đăng ký với Liên Bang. Số tổ chức NGO chỉ đăng ký hoạt động với Tiểu Bang thì nhiều hơn gấp bội. Các tổ chức NGO tham gia vào mọi lĩnh vực sinh hoạt xã hội. Chẳng hạn, trường đại học Stanford nổi tiếng Hoa Kỳ là một NGO trong lãnh vực giáo dục. Mayo Clinic, một trong những bệnh viện nổi tiếng bậc nhất Hoa Kỳ, là một NGO trong lãnh vực y khoa. Kaiser Permanente, hãng bảo hiểm sức khoẻ lớn vào bậc nhất Hoa Kỳ, cũng là một NGO.

Và không phải chỉ có Hoa Kỳ mới có những tổ chức NGO lớn. Ít ai ngờ rằng IKEA, hãng sản xuất và bán đồ nội thất lớn nhất hành tinh, là do một tổ chức bất vụ lợi ở Hoà Lan (INGKA Foundation) làm chủ, với ngân sách 23 tỉ Mỹ kim mỗi năm và tài sản dự trữ (của riêng INGKA Foundation, chưa tính kể tài sản của IKEA) là 36 tỉ Mỹ kim – ngang bằng với quỹ dự trữ quốc gia của nước Việt Nam.

Và cũng có những tổ chức NGO với hoạt động liên quốc gia. Chẳng hạn tổ chức YMCA (Thanh Sinh Công) có 96 nghìn nhân viên; các nhân viên này phối hợp và hỗ trợ cho lực lượng 725 nghìn tình nguyện viên hoạt động ở 119 quốc gia với ngân sách 6.24 tỉ Mỹ kim một năm.

Dĩ nhiên không phải tổ chức NGO nào cũng phải có bề thế to lớn . Có rất nhiều những tổ chức NGO nhỏ nhưng hoạt động rất hiệu quả và được sự trọng nể của quốc gia và thế giới, như là Amnesty International, Human Rights Watch, Freedom House, v.v. hoặc cực nhỏ như là Environmental Defender Law Center (tổ chức đã can thiệp cho Ts. Cù Huy Hà Vũ) và Freedom Now (tổ chức đã can thiệp cho LM Nguyễn Văn Lý, Đỗ Thị Minh Hạnh, Nguyễn Hoàng Quốc Hùng và Đoàn Huy Chương) chỉ có một hai nhân viên. Các tổ chức nhỏ này đã tạo được ảnh hưởng vì biết kết lại với nhau để “góp gió thành bão” mỗi khi cần.

Tóm lại, muốn làm đúng vai trò kiểm soát và cân bằng đối với chính quyền, khu vực xã hội dân sự phải mạnh hơn và có ảnh hưởng vượt hơn chính quyền. Có hai cách để tạo sức mạnh và ảnh hưởng: phát triển tầm vóc và bề thế thật lớn, và phát triển hàng ngang thật đông để rồi nối kết lại với nhau. Mỗi phương cách tạo thế và lực đều đòi hỏi những nguyên tắc, những sách lược và những kỹ năng chuyên môn.

Chữa một bệnh nhân đòi hỏi phải học 7 đến 10 năm. Muốn thay đổi cả xã hội thì không thể chỉ làm tuỳ tiện trong niềm tin duy ý chí và viển vông rằng có thiện chí, có nhiệt tâm là đủ. Những người hoạt động xã hội dân sự phải đổ công học hỏi rất nhiều. Hoạt động xã hội dân sự trong môi trường dân chủ đã khó; hoạt động xã hội dân sự dưới một chế độ độc tài thì khó bội phần nên phải được trau dồi, đào tạo kỹ lưỡng hơn nữa.

Câu hỏi đặt ra cho chúng ta, gồm những nhà hoạt động xã hội dân sự ở trong nước và những người yểm trợ ở hải ngoại, là: Chúng ta có kế hoạch đào tạo cho nhau về những nguyên tắc, sách lược và kỹ năng cần thiết ấy không?

Tôi mong rằng những hiểu biết và kinh nghiệm của mình, chắt lọc, sắp xếp và đóng gói cho phù hợp với hoàn cảnh ở trong nước, sẽ giúp ích cho những nhà hoạt động xã hội dân sự trong những bước đầu mày mò. Biết rằng đây là một đề tài khô khan, tôi chọn lối chia sẻ qua hình thức tâm tình, kể chuyện với những người quan tâm hay đang dấn thân cho nền dân chủ ở nước nhà. Thêm vào đó là lòng quý mến và cảm giác như đã quen biết từ lâu mà tôi dành cho những người đồng chí hương ấy; cho nên tâm tình và chia sẻ là thích hợp.  

Bài liên quan: