Dạ Lữ Hành
Khi nói về tương quan hiện hữu, một giáo sư tâm lư phát biểu tất cả đều ảnh hưởng tới nhau. Một tiếng động trong rừng vắng âm u, một tiếng thở dài của một mẹ già trong một túp lều tranh lẻ loi cô đơn đều âm vang tới cả vũ trụ. Nếu quả là thế th́ những biến cố xảy đến trong đời một người chiến binh Việt Nam Cộng Ḥa đă vang dội, lay động, ảnh hưởng một cách sâu xa đến cái thế giới anh sống với, và thế giới rất riêng tư, rất thầm kín trong tâm khảm anh.
Những câu chuyện điển h́nh:
Đúng là “lính mà em”. Sơn một sĩ quan quận trưởng trẻ đẹp, hào hoa, trấn an đường biển và đường vào U-Minh. Thoa một cô gái miền Cà Mâu đầy nhựa sống và cởi mở. Trai anh hùng, gái thuyền quyên, hai người chung sống với nhau và con cái xum xuê. Khi Sơn bị lùa vô trại cải tạo, vợ mới ngoài ba mươi và 6 đứa con vẫn c̣n non dại. Trong chín năm trong cảnh ngục tù, vợ chỉ đến thăm chồng một lần duy nhất, những lá thơ hàng tháng Sơn gửi về như bay vào cơi thiên thu, không hồi âm. Khi trở về với bộ dạng tù nhân, không c̣n dáng vẻ oai hung của người lính chiến, Thoa nh́n anh lắc đầu “thôi đường anh anh đi, đường tôi tôi đi.” Một nửa con cái theo cha, một nửa theo mẹ. Sơn cảm nghiệm một nỗi mất mát, một nỗi trống rỗng của một người chiến bại: bại trong cuộc chiến, bại trong cuộc t́nh, bại trong nghĩa cha con, bại trong cuộc đời.
Bốn cha con t́m về sống bên những người quen thân, tần tảo nuôi nhau. Nhưng biết làm ǵ đây? Cả một dĩ văng chỉ biết súng đạn, rồi tù tội; ba cháu nhỏ th́ ngơ ngác với hoàn cảnh mới, với người xa lạ, với người bố không quen biết. Mấy bố con lúng túng không t́m ra sự ràng buộc với môi trường, với những người xung quanh, và với chính bố con với nhau.
Trong cái lúng túng ấy, một người đàn bà khác xuất hiện trong đời Sơn. Chị là cô giáo trong vùng, có nhà máy sản xuất cà-rem, vừa măn tang chồng dược một năm, có hai đứa con cùng trang lứa với ba đứa con của Sơn. Sơn và cô giáo cảm thấy “Con tim đă vui trở lại, và niềm tin đă dâng về người.” Hai người thành hôn với nhau làm thành một gia đ́nh mới gồm con anh và con em.
Hai năm sau, gia đ́nh sang Mỹ với diện HO. Họ chọn môt nơi có nhiều diện HO cho có bạn. Tuy nhiên mọi chuyện đều bỡ ngỡ mới lạ nơi đây; mọi chuyện phải làm lại từ đầu; một lần nữa Sơn rơi vào t́nh trạng bấp bênh của thành công và thất bại. Khi ra khỏi nước cũng giống như khi ra khỏi tù Sơn chỉ có một vốn liếng duy nhất là súng đạn, nên chi anh chỉ phụ vợ trong việc mưu sống và tự nhủ thôi th́ gặp thời thế, thế thời phải thế. Cái thế hồi xưa là của chồng công vợ, cái thế lúc này là của vợ công chồng.
Thoại và Trinh thành hôn với nhau năm 1968. Khi Việt-cộng chiếm đóng Ban-Mê-Thuật vào tháng Tư năm 1975, hai người có 4 đứa con, con lớn 7 tuổi và con nhỏ 2 tuổi. Trong thời gian này, Thoại đang tham dự huấn luyện lớp cao cấp về tiếp vận tại Saigon. Mẹ con Trinh bồng bế nhau chạy theo làn sóng người hớt hải, kinh hoàng di tản khỏi tỉnh lỵ dưới mưa bom, đại bác và liên thanh. Nhiều người trúng đạn chết, bị thương nằm rên siết trên đường. Trinh quyết định nếu một đứa con trúng đạn, cả năm mẹ con sẽ nằm lại tại chỗ. May mắn họ thoát nạn.
Vợ và 4 con mừng mừng tủi tủi gặp lại Thoại tại Saigon. Thời gian thật phù du, chỉ một tuần sau, thủ đô Saigon thất thủ, Thoại bị bắt và bị đưa đi biệt âm vô tích. Trinh phải t́m đường sống. Saigon sau 30 tháng Tư 1975 không phải là nơi hữu nghị, thân thương; không ai muốn giúp đỡ ai; không ai muốn tin tưởng ai, không ai chó giờ cho ai. T́nh trạng như thế thật thất vọng và khủng khiếp cho năm mẹ con Trinh, những người chân ướt chân ráo từ một tỉnh nhỏ vùng cao nguyên.
Trinh quyết định con ḿnh phải sống, nhất là con trai; v́ thế bằng mọi giá và bất chấp nguy hiểm, năm 1979 chị và đứa con trai cùng với 400 người khác vượt biển t́m tự do. Tàu của họ bị hải tặc cướp của, may chưa bị giết người và cưỡng hiếp nhưng lại trôi dạt vào một ḥn đảo hoang. Sau 2 tuần họ đă được cứu và cho tỵ nạn tại Pulau Bidong; sáu tháng sau hai mẹ con được Mỹ cấp giấy tỵ nạn.
Thoại không hay biết những ǵ xảy đến cho vợ con, măi tới năm 1980, mẹ vợ và hai người con gái c̣n lại tới trại Hoàng-Liên-Sơn để thăm nuôi anh lần đầu tiên. Năm 1983 Thoại được ra khỏi tù, và năm 1990 gia đ́nh được đoàn tụ tại Mỹ qua diện HO.
Ông Nam chơi với hai cháu ngoại 3 tuổi và tuổi rưỡi, bà Ninh dạy tiếng Việt cho cháu nội 4 tuổi. Hai và ông bà đă thành hôn được 45 năm và sinh được 6 người con, ba trai, ba gái. Vào năm 1975, đứa lớn nhất 6 tuổi và đứa nhỏ mới 6 tháng.
Tháng Tư 1975, Việt cộng tới đâu dân hoảng hồn bỏ chạy tới đó. Gia đ́nh ông Nam là một trong làn sóng di tản đau thương và kinh hoàng nhất từ Trung vô Nam. Rồi ngay sau đó, chính miền Nam và ngay thủ đô Saigon rơi vào khói lửa ngụp trời. Hốt hoảng ông Nam cho hai đứa con trai gia nhập vào nhóm trẻ mồ côi chạy vô phi trường Tân-Sơn-Nhất mà chẳng hiểu tại sao lại làm thế và cũng chẳng biết rồi con ḿnh sẽ đi về đâu. Ông là sĩ quan trong lực lượng cảnh sát, rất lo ngại cho số phận ḿnh nên t́m đường chạy thoát, nhưng rồi cũng rơi vào tay kẻ thù và bị đưa đi biệt giam.
Bà Ninh như rơi vào vực thẳm: chồng mất tích, hai đứa con trai chưa biết bị lạc mất ở đâu, Saigon là đất khách quê người. Thôi đành trở lại miền Trung. Về tới quê, th́ hỡi ôi, nhà đă bị kẻ khác chiếm mất. Sáu năm sau, năm 1981, bà Ninh bỗng thấy chồng ḿnh trở về. Tưởng như trong giấc mơ. Suốt sáu năm chồng biệt tích bà nghĩ về chồng từng đêm trong lời nguyện cầu, băn khoăn, lo lắng cho số phận chồng, muốn đi thăm nuôi nhưng chẳng biết chồng nơi mô.
Việc đầu tiên khi trở về ông Nam muốn làm là t́m ra dấu vế hai người con trai. Ông gửi thơ bằng tiếng Việt, tiếp Mỹ, tiếng Pháp tới nhiều hội thiện nguyện và cho cả văn pḥng di dân của Mỹ. Sau 8 năm liên tục t́m kiếm, ông được biết con ḿnh đang sống trong hai gia đ́nh người Mỹ. Qua diện HO ông Nam và gia đ́nh đă sum họp sau 15 năm cách biệt.
Nhận định:
Tuy mỗi người một hoàn cảnh, mỗi câu chuyện một t́nh tiết, nhưng những ảnh hưởng của biến cố năm 75, của cảnh tù tội cũng như vuợt biển Đông để lại trên cuộc sống người Việt di cư nói chung và HO nói riêng một sự tổn thương nào đó.
Những chấn động về cảm xúc:
Theo Mollica Richard, Havard University, Notes of Dr. Robert Weigl, clinical Psychologist, th́ trong số những người đă bị giam giữ tù tội tra khảo từ 6 tới 8 năm, có khi tới 15 năm có tới 90% mang dấu về chấn thương nào đó; 49% lộ vẻ trầm cảm nặng; 80% sút kém đi khả năng nhận thức. Vợ và con cái cũng bị lây nhiễm t́nh trạng chấn thương này.
Cách biệt nhiều năm tháng:
Trong cảnh bị đày ải tra tấn đói khát nơi cảnh ngục tù làm cho sự xa cách vợ con thêm da diết thảm sầu hơn nhiều. Sự thiếu vắng chồng, cha trong khi phải vật lộn khó khăn với cuộc sống tăng thêm sự mong chờ nhớ thương. Trường hợp anh trời Đông trong trại cả tạo, em trời Tây của một nước tư bản giầu có làm cho sự xa cách càng da diết hơn. Có xa cách sẽ có khác biệt. Nhất nhật tại tù, thiên thu tại ngoại có thể hiểu theo nghĩa một ngày như mọi ngày trong trại tù, c̣n ở ngoài sự thay đổi của đời sống đi theo sự thay đổi của thời gian. Thay đổi bên trời Đông khác với trời Tây. V́ thế gặp lại vợ con khi trở về từ ngục tù, chồng sẽ thấy vợ khác quá, con cái chẳng nhận ra bố ḿnh. Sự khác biệt sẽ dẫn tới xung khắc, và ông bố ở giữa những người thân thương nhưng cảm giác thật xa lạ, thật cô đơn.
Những tính chất của sự khác biệt:
- Cảm thấy bị xuống cấp: Mỗi người đều giữ vai tṛ khác nhau trong cơm bánh về cho gia đ́nh mang đến sự thay đổi vai tṛ trong tương quan. Sự thay đổi này có thể đụng chạm tới cái bản chất của người bị tước mất đi cái vai tṛ ḿnh đă đóng. Trước kia là người cầm cương nảy mực trong gia đ́nh, là người mang cơm bánh nuôi sống đàn con, bây giờ ông cảm thấy bị tước mất cái căn cước làm chồng, làm cha.
- Cảm thấy bị phản bội: Ngồi trong nhà tù không được vợ thăm nuôi, hay trở về nhà nghe tin vợ lấy chồng khác, người tù cải tạo sống cái cảm xúc bị quên lăng, bị bỏ rơi, bị xúc phạm, bị hạ nhục. Cái cảm xúc này có thể khiến ông co rút lại, đóng kín, mất tự tin,ôm mối hận t́nh: t́nh người, t́n đời. Một khi lấy vợ khác, có thể ông khó lấy lại được niềm tin, vẫn nơm nớp e rằng đàn bà khó mà tin. Điều này có thể dẫn tới t́nh trạng đồng sàng dị mộng. Ông sẽ dè dặt trong mối tương quan với người vợ mới, giữ một khoảng cách an toàn để lỡ chuyên cũ xảy ra, ông sẽ không phải quá đau thương.
- Cảm thấy bị xa lạ: với con cái, tuổi tác là một chuyện, thời gian con lớn lên giữa những khó khăn của cuộc sống mà không có bóng dáng bố, thiếu khuôn mẫu, những chỉ dẫn để con bước theo, khi gặp lại con, nhiều hụt hẫng sẽ xuất hiện. Sự hụt hẫng này c̣n sâu rộng hơn khi bố gặp lại con trên đất Mỹ sau bảy tám năm, có khi hơn chục năm xa cách.
Làm sao bây giờ:
1. Dấn thân cho những việc từ thiện.
Có những thương tổn trong cuộc đời khi lành vẫn c̣n để lại những vết thẹo; có những thương tổn hằn sâu khó mà lành được. Có người nói thời gian là thần dược trị liệu mọi vết thương trong cuộc sống. Lời khuyên xem ra hơi tiêu cực, chờ cho sự biến đổi đến từ bên ngoài. Có người bảo biến tổn thương thành phục vụ để có sự b́nh an và hạnh phúc. Chuyện kể rằng, ngày nọ một phụ nữ nói với bác sĩ tâm lư trị liệu rằng: tôi rất giàu, muốn ǵ là có ngay, nhưng tôi vẫn cảm thấy một nỗi thiếu vắng mênh mang, những ǵ tôi có không làm tôi vui và hạnh phúc, xin bà chỉ cho tôi cách làm cho ḿnh hạnh phúc. Thay v́ trả lời thẳng cho câu hỏi, bà bác sĩ xin cô thư kư kể chuyện của cô. Vâng lời bà chủ, cô thư kư từ tốn hỏi bà khách: bà có tin là cái họa thường xảy ra dồn dập không? Bà khách lắc đầu; đời bà chưa bao giờ có tai họa. Cô thư kư gật gù rồi chân thành tâm sự: điều đó xảy đến cho tôi. Ngay sau khi chồng tôi chết, con tôi bị tai nạn xe hơi và tắt thở khi vừa tới nhà thương. Tôi như điên cuồng, mất ăn mất ngủ, lang thang như người mất trí. Một hôm đang thờ thẫn ngồi trước cửa, một chú mèo quyện vào tôi, cái đầu vừa cọ cọ vào chân tôi, miệng vừa kêu meo meo, mắt nh́n tôi như muốn cầu cứu. Tôi bế chú vào nhà, cho ăn. Mèo ăn xong lại tới cọ cọ rồi lim rim nằm dưới chân tôi. Một cảm giác lâng lâng vui vui lén lén vào tim, tôi mỉm cười. Đă lâu lắm từ khi chồng con chết tôi không có được cái vui nhẹ nhàng như hôm ấy. Và Ah! Một ư nghĩ lóe lên trong đầu như một thứ ánh sáng thần thánh. Nếu giúp chú mèo hoang nhỏ bé này đă làm cho tôi vui th́ chắc tôi có thể làm được cái ǵ lớn hơn nữa, và niềm vui của tôi cũng sẽ lớn theo. Từ đó tôi bắt đầu chia sẻ những ǵ tôi có cho những người kém may mắn hơn tôi. Và con tim đă vui trở lại, và niềm tin đă quay về người.
2. Cởi mở tâm sự những cảm xúc, mong ước của ḿnh.
Câu nói chia vui sẻ sầu được hiểu như khi được chia sẻ niềm vui sẽ tăng gấp đôi, và cái sầu sẻ giảm đi một nửa. Người đàn ông, nhất là đàn ông Việt Nam sẵn sang chia sẻ niềm vui, nhưng cái sầu th́ nhất định gữi để một ḿnh ḿnh biết một ḿnh ḿnh hay, v́ e rằng khi nói về những cảm xúc buồn là biểu lộ sự yếu đuối của ḿnh, là cầu mong sự thương cảm của người khác. Có lẽ có sự khác biệt giữa chia sẻ tâm sự với than văn xót xa, và có sự khác biệt giữa tiến tŕnh chữa lành và cầu mong sự vuốt ve an ủi. Khi vợ con lắng nghe trong yêu thương và kính trọng là lúc người chồng dần dần ra khỏi cái vực thẳm nghi ngờ đen tối, đau thương của những ngày tháng phải khai cung, viết tờ tự thú, buộc tội để đi vào thế giới trong sáng của đồng cảm hiểu biết với những hoa trái của yêu thương.
3. Khám phá lại người vợ ḿnh, con cái ḿnh.
Cởi mở với vợ con cũng là chia khóa mở cửa bước vào thế giới của vợ con, một thế giới bị khép lại, đóng chặt từ ngày xa cách. Phải chăng như một thay đổi giây chuyền: một cánh cửa mở, những cánh của khác sẽ mở ra. Khi cánh cửa mở, người chồng có dịp khám phá lại và khám phá thêm cái thế giới của vợ con, dùng lại những “ngôn ngữ t́nh yêu” đă từ lâu không được “nói và nghe”, cũng như học thêm những ngôn ngữ t́nh yêu mới. “Ngôn ngữ t́nh yêu” là ngôn ngữ của lời nói, cũng là ngôn ngữ của hành vi, thái độ, cử chỉ. Chẳng hạn hồi xưa em thích hoa hồng cánh sen, bây giờ cũng t́m dịp tặng lại em thứ hoa hồng đó. Ngày xưa có thể anh đi đâu mặc anh, ngôn ngữ bây giờ có thể anh ở đâu th́ em đó, sóng đôi bên cạnh anh. Ngày xưa khi dự tiệc tùng, anh đi từ bàn này sang bàn khác, nói chuyện với ông nọ bà kia chả mấy quan tâm tới em, bây giờ th́ đừng bỏ em một ḿnh.
4. Thay đổi cái nh́n về cuộc đời, về hạnh phúc.
Đổi một lối nh́n, một quan niệm không phải chuyện dễ. Einstein cho rằng đập vỡ một nguyên tử c̣n dễ hơn đổi một năo trạng. Người Việt Nam dễ thích ứng hơn, gặp thời thế thế thời phải thế. Thế thời phải thế chứ không thế đành theo thế dù có phải chết. Chuyện kể rằng khi nhà Tây Sơn mất, các vơ tướng và một số quan văn bị giải về Hà Nội để bị xử phạt đánh bằng roi ở Văn Miếu, trong số đó có Phan Huy Ích và Ngô Th́ Nhậm. Chủ tŕ cuộc phạt đánh đ̣n đó là Đặng Trần Thường.Vốn có thù riêng, Đặng Trần Thường kiêu hănh ra vế câu đối cho Ngô Th́ Nhậm:
"Ai công hầu, ai khanh tướng, ṿng trần ai, ai dễ biết ai"
Ngô Th́ Nhậm khảng khái đáp:
"Thế Chiến Quốc, thế Xuân Thu, gặp thời thế, thế thời phải thế"
Đặng Trần Thường bắt ông phải sửa lại câu nói "thế đành theo thế". Ngô Th́ Nhậm không nói lại. Thường tức giận sai người dùng roi tẩm thuốc độc đánh ông.
“Đổi cái nh́n” về cuộc sống không có nghĩa là “đành theo”, hay thôi th́ nắm mắt đưa chân cho qua ngày, một thái độ thụ động tiêu cực. “Đổi cái nh́n” mang tính chất chủ động tích cực, dám liều để chấp nhận thay đổi cho một cái ǵ lành mạnh tốt đẹp hơn, dám ra khỏi chính ḿnh để vươn tới một giá trị mới. Một nhân xét rất thực tế củaVictor Frank như sau: “Khi chúng ta không có cách chi để thay đổi hoàn cảnh, cái thách đố chúng ta là thay đổi chính ḿnh”.
5. Tham dự những khóa hội thảo về Mái Ấm Gia Đ́nh.
Học nói “ngôn ngữ t́nh yêu”, học “thay đổi chính ḿnh”, học “lắng nghe để hiểu và được” hiểu là một nghệ thuật để làm phong phú tương quan, nhất là tương quan vợ và chồng, cha mẹ và con cái. Có nhiều chương tŕnh giúp phát huy cái nghệ thuật này. Cho những cộng đồng người Việt Nam, Chương tŕnh Hôn Nhân và Mái Ấm Gia Đ́nh của Ủy Ban Cứu Người Vượt Biển hân hạnh và hănh diện giới thiệu những khóa hội thảo học hỏi về những nghệ thuật trên. Những khóa này hoàn toàn miễn phí.
Mạch Sống Online
